Onderwijsvernieuwing. Wat kunnen we van de thuisscholen leren?

Wat kunnen we uit de thuisscholen van deze tijd leren voor het begeleiden van de ontwikkeling van onze kinderen in de toekomst? Begin mei, vlak voor de scholen weer opengingen interviewde ik 13 ouders over hun thuisschool ervaringen. Ik sprak ouders die hun kind zagen opbloeien over wat we uit hun ervaringen zouden kunnen leren voor het onderwijs van morgen.

Nu we aan de vooravond van een nieuwe lockdown staan en de scholen weer gaan sluiten pak ik m’n aantekeningen erbij. De maatregelen komen me zo ongegrond voor dat ik woede voel opkomen. En toen dacht ik aan de eerste lockdown en deze interviews. Wat was het fijn om zo veel met m’n kinderen te zijn. M’n boosheid maakt plaats voor benieuwdheid. Hoe ga ik m’n werk combineren met het ouderschap de komende dagen waarin ik het jaar nog in alle rust wilde afronden? Bij het ophalen van m’n zoon bij een vriendinnetje ontstond met haar vader al het idee voor een minischooltje met een aantal kinderen samen. We werden er allemaal enthousiast van. Als een storm raast er weer een grote verandering door m’n systeem. Het voelt zo oneerlijk, dat wel, en toch als ik in liefde kan zijn met wat er wel is, dan voel ik me uitgenodigd er een hele mooie tijd van te maken.

Terug naar april van dit jaar toen bekend werd dat de scholen na zeven weken sluiting na de meivakantie weer deels open zouden gaan. Het voelde als het afsluiten van een hele bijzondere en unieke periode die we nog nooit mee hadden gemaakt en wat ik toen vermoedde niet snel weer mee zouden maken. Ik had vooral mijn jongste van mijn twee kinderen, van 6 en 8 jaar, zien opbloeien. Beide lieten ze een enorme vindingrijkheid en creativiteit zien. Er was veel ontspanning en ze hadden zich zo eindeloos goed vermaakt samen. Terwijl ik daarbij stilstond was ik benieuwd of er ook andere ouders waren die hun kinderen zich op een bijzondere manier hadden zien ontwikkelen en of we daar iets van zouden kunnen leren voor het onderwijs van morgen. Ik plaatste een berichtje op Facebook waar meteen allerlei reacties opkwamen. Er waren meer ouders die mooie momenten met hun kinderen hadden beleefd en kinderen voor wie de lockdown een zege was geweest.

Welke waardevolle kiemen voor vernieuwing ontstonden er tijdens de eerste lockdown?

Onderwijs op maat door de betrokken ouder

Eén van de eerste dingen die de ouders noemden was dat ze hun kind van dichtbij meemaakten bij het leren. Ze zagen hoe hun kind leerde en ook waar het tegenaan liep en konden ze hen er ‘op maat’ mee helpen. Zo had een jongen veel moeite met het uit zijn hoofd leren van tafels. Zijn moeder ontdekte wat het voor hem lastig maakte, hoe hij graag leerde en vond een manier hoe hij toch zijn tafels kon leren. Ze hadden briefjes door het hele huis gehangen waardoor het iets actiefs en speels werd. Een andere moeder ontdekte dat haar dochter nog helemaal niet kon lezen en in de klas deed alsof. Ze leerde het nu thuis met haar moeder.
De betrokkenheid van de ouders bij het leren en het herkennen van de manier van leren van hun kind leidde tot allerlei nieuwe mogelijkheden van leren die perfect aansloten bij het kind op dat moment. Ouder en kind vonden samen allerlei nieuwe mogelijkheden uit.

Rust en ontspanning zonder rush en prikkels

Wat ook bijna alles ouders direct noemden als een zege van deze tijd was het ontbreken van een ochtendrush. Ze ervaarden daardoor zoveel meer rust en ontspanning in hun leven. Ook de duidelijkheid van nergens heen hoeven bracht rust. Ouders genoten van de wereld die niet bewoog, dat iedereen gewoon thuis was, op z’n plek, en dat de Efteling even niet doordraaide. Er was meer ontspanning bij zowel kinderen als ouders, ondanks dat ouders werk en kinderen combineerden. Ze hadden er een schema voor gemaakt wie wanneer kon werken en wie met de kinderen was. En bij oudere kinderen werkten ouder en kind naast elkaar.

Een moeder vertelde dat haar zoon veel minder last had van zijn eczeem. Er waren ook zoveel minder prikkels te verwerken door lange tijd op één plek te zijn met dezelfde mensen. Ook dacht bracht ontspanning.

Verbinding en kinderen echt zien

Ouders genoten van de tijd samen met hun kinderen en het dichtbij meemaken van hun kinderen. Ze zagen ze veel meer echt. Een moeder omschreef het zoals ik ook meerdere keren ervaarde, dat ze naar haar zoon keek en voelde: ‘wat ben je toch een heerlijk kind’.

Ruimte voor ontdekken, spelen en creativiteit

Bij alle ouders bleek dat hun kinderen zich er goed konden vermaken in de ‘niet ingevulde’ tijd. Ook ouders werden creatief. Zo was er een moeder die elke middag iets creatiefs of interessants voor haar kinderen bedacht, zoals een proefje, een knutselwerk. De kinderen vonden het reuze interessant. Een andere moeder zag haar kinderen zo creatief allerlei avonturen verzinnen en beleven, zelfs op hun in haar ogen ‘postzegel’ van een tuin in de stad. Ook daar bleek van alles te ontdekken, zoals diertjes die er rond liepen. Mijn kinderen begonnen bijvoorbeeld allerlei voorstellingen te maken en voor ons als ouders op te voeren. Twee andere moeders vertelden dat hun kinderen, ieder op een heel andere plek in het land, met buurkinderen initiatieven opzetten. Zo was er een groep kinderen die op eigen initiatief zelfgemaakte spullen verkochten om geld op te halen voor Corona-patienten. Een andere groep kinderen zamelden geld in voor een skelter voor de buurt. Beide initiatieven werden door de kinderen zelf opgestart en geleid. De ouders lieten hen daarin vrij. Een moeder verwoordde het mooi: ‘de kinderen hadden de ervaring dat dit vanuit henzelf kwam en ze die kracht hebben om dit te doen, puur vanuit henzelf.’ De ruimte die er was bood volop mogelijkheden tot spel en creativiteit en kinderen bleken dit als vanzelf te ontplooien en tot uitdrukking te brengen. Een jongen verwoordde het prachtig tegen zijn moeder: ‘Ik heb heel goed leren spelen’.

De band tussen broertjes en zusjes werd versterkt

Het was wel eens lastig om kinderen van verschillende leeftijden met verschillende behoeften en wensen samen in één huis te begeleiden. Echter was veel ouders teruggaven was dat ze de band tussen de kinderen zo hadden zien versterken. Er was eigenlijk erg weinig gedoe en dat terwijl ze zoveel tijd samen doorbrachten, misschien wel juist daardoor.

Het belang van sociaal contact en nieuwe vormen

Wat alle ouders merkten is dat de meeste kinderen vooral de sociale contacten van school misten thuis. Ze misten hun vriendjes en vriendinnetjes om mee te spelen en sommigen ook de leerkracht. Daarvoor in de plaats kwam het spelen op straat met de kinderen uit de buurt, en dus ook de broertjes en zusjes en op een gegeven moment het ook weer afspreken met een vriendje of vriendinnetje voor de kinderen zonder buurtkinderen.

Een creatieve oplossing voor toch Pasen vieren met opa was via videobellen paaseieren zoeken bij elkaar in de tuin.

Stilstaan

Het stilstaan bij wat de tijd had gebracht was een oogst in zichzelf. In de gesprekken ontstonden allerlei inzichten over wat belangrijk voor de ouders was en hoe ze dat in de praktijk anders zouden kunnen doen nu de kinderen weer naar school gingen. Hoe konden ze de mooie dingen die ze hadden ervaren behouden, er aandacht voor hebben en er ruimte voor maken?

Meer samen leven

Voor een gezonde basis voor kinderen én ouders lijkt het belangrijk om meer tijd samen door te brengen, vol ontspanning en rust. De meeste ouders geven aan dat het voor hun kind fijn zou zijn als het minder dagen naar school zou hoeven en meer schoolwerk in hun eigen tempo thuis zouden kunnen maken.

De ouders wilden daar graag wat ruimte voor maken naast hun werk. Ook bleek er meer ruimte voor hun eigen werk te zijn dan ze hadden verwacht, bijvoorbeeld op momenten dat hun kinderen speelden. Zo schreef een moeder spontaan twee artikelen en hield een andere moeder een dagboek bij over haar kinderen en wat ze beleefden. Haar creativiteit kwam vrij. Ze durfde nu naast haar kinderen creatief werk te maken, iets wat ze eerder alleen als ze alleen was deed.

Er is iets blijvend verandert door de ervaring van de lockdown. Een moeder vertelt: ‘Het is niet meer hetzelfde. Iedere ouder heeft gevoeld hoe het is om zoveel samen te zijn’. ‘Onze werelden zijn weer dichter bij elkaar gekomen. We hadden veel plezier en lol samen’. Ouders willen de tijd die ze nu hadden met hun kinderen niet meer helemaal kwijt. Ze hebben ervaren hoe ze dingen kunnen combineren en twijfelen over de BSO.

Kiemen voor onderwijsvernieuwing

Het afgelopen jaar dacht ik nog regelmatig terug aan de mooie ervaringen van tijdens de lockdown: de ontspanning, de verbinding, de creativiteit, het buiten leven. Op die momenten kon ik dan ook makkelijker weer naar dat gevoel terug gaan, zelfs als er wel vanalles op het programma stond. Het kan er in een heel kort ogenblik zijn. Naar elkaar kijken, in het moment in iets opgaan. Een creatieve ingeving volgen.

Echter ontdekte ik ook de wens om dit te integreren in of met het onderwijs. Dat het niet los van elkaar staat, maar meer verbonden is met thuis. M’n kinderen genoten weer zo van alles wat er op school was: de klas, de juf, de leuke werkjes, opdrachten, spellen. Hoe kunnen we daarnaast ook ruimte maken in het onderwijs voor vrije creativiteit en oorspronkelijkheid, de verbinding met jezelf, het volgen van jezelf en je eigen nieuwsgierigheid en het samen met andere kinderen ‘zomaar iets’ te maken. Zonder sturing of leiding van buitenaf mogen leren en ontdekken. Een ruimte in tijd waarin je vrij mag volgen wat er ontstaat, dat zouden we in ons onderwijs veel meer kunnen integreren. Dan behouden kinderen het contact met die bron in zichzelf. Dat geeft naast leren ook rust en ontspanning en vooral heel veel plezier.

En nu half december komt er weer een lockdown aan. Wat zullen we deze keer ontdekken? Ik ben benieuwd.